Zamek w Szamotułach to niezwykłe miejsce, które znajduje się w samym sercu Szamotuł, w województwie wielkopolskim. To imponujące założenie architektoniczne obejmuje odrestaurowany zamek, który harmonijnie współistnieje z Basztą Halszki oraz pobliskimi budynkami pomocniczymi, w tym oficyną oraz bażanciarną, usytuowanymi w malowniczym, zabytkowym parku.
W okolicach zamku zachowały się nie tylko nowoczesne struktury, ale również fundamenty gotyckich baszt, które datowane są na początek XVI wieku. Historia tego miejsca jest bardzo bogata, a zabytki, które przetrwały do naszych czasów, są świadectwem jego znaczenia przez wieki.
Warto także wspomnieć, że od 1551 roku na terenie zamku funkcjonowała pierwsza w historii wielkopolska drukarnia, która odegrała kluczową rolę w upowszechnianiu literatury, wydając książki zarówno w języku polskim, jak i czeskim.
Historia
Pierwsza twierdza w Szamotułach została wzniesiona w drugiej połowie XIV wieku, przy czym jej fundatorem był kasztelan nakielski, Sędziwoj Świdwa. Znajdowała się w południowej części miasta i mało prawdopodobne wydaje się, że posiadała formę tradycyjnego czworobocznego kompleksu, w którym centralnym elementem był dom zamkowy wzdłuż jednej z kurtyn. Relikty tej budowli można dostrzec w murach kościoła pod wezwaniem Świętego Krzyża. W 1675 roku zamek został rozebrany, a w jego miejsce postawiono kościół oraz klasztor. Z tego okresu zachowały się fragmenty płyty kamiennej, które zostały wkomponowane w bramę przykościelną.
Rodzina Szamotulska, która rządziła Szamotułami, dzieliła się na dwie odnogi. W przedstawicielstwie jednej z tych gałęzi, Dobrogost Świdwa-Szamotulski, zdecydował się na zbudowanie swojej twierdzy w północnej części miejscowości, przy zastosowaniu stylu gotyckiego. Zespół zamkowy był otoczony fosą i murami, a w jego skład wchodziły: budynek mieszkalny, baszty oraz oddzielnie zlokalizowana wieża. W 1511 roku, po małżeństwie z Katarzyną Szamotulską, zamkiem stał się właścicielem Łukasz II Górka. W 1518 roku dokonał rozbudowy zamku w stylu renesansowym, a wieża, znana obecnie jako Baszta Halszki, została przebudowana na cele mieszkalne.
W 1552 roku miała miejsce kolejna modernizacja, kiedy to zamkiem władał Łukasz III Górka, późniejszy wojewoda. Po jego śmierci twierdza przeszła w ręce różnych rodzin szlacheckich, co powoli przyczyniło się do jej degeneracji. W 1720 roku część mieszkalna zamku przeszła remont. W XIX wieku zamek stał się własnością m.in. Fryderyka Wilhelma IV Pruskiego, który później został królem, oraz książąt Sachsen-Coburg-Gotha. W 1869 roku przeprowadzono gruntowny remont, który skutkował usunięciem wielu oryginalnych elementów budowli.
W latach 1976-1990 zrealizowano rekonstrukcję zamku, przywracając mu historyczny kształt z wykorzystaniem zachowanych gotyckich fragmentów. Obiekt stał się siedzibą muzeum, gdzie prezentowane są zabytkowe wnętrza, a także regionalne zbiory archeologiczne oraz etnograficzne, które dokumentują historię rodu Górków. Wcześniej jedynie baszta pełniła funkcję muzeum.
Zespół zamkowy
W samym sercu kompleksu zamkowego znajduje się odbudowany zamek, który zrealizowany został zgodnie z planem w kształcie litery L. Ta architektoniczna perła jest otoczona przez urokliwy, zabytkowy park, w którym zachowały się cenne fragmenty fosy oraz wałów obronnych, stanowiących niegdyś element obronny tej posiadłości.
Od zachodniej strony znajduje się XVIII-wieczna oficyna, która dodaje historycznego charakteru całemu zespołowi zamkowemu. W bliskim sąsiedztwie stawu usytuowana jest Baszta Halszki, będąca kolejnym istotnym elementem tej arcyciekawej konstrukcji.
Po drugiej stronie kompleksu można odkryć zainteresowanie XIX-wieczną bażantarnią, a także odtworzoną w 1990 roku oficyną oraz pozostałości fundamentów monumentalnych baszt, które pamiętają czasy XVI wieku. Całość tworzy fascynujący obraz przeszłości, który z pewnością przyciąga wielu miłośników historii.
Baszta Halszki
Znana z wielu legend i niezatartej historii, Baszta Halszki jest jedyną z zachowanych baszt w Szamotułach. To miejsce wiąże się z tragiczną opowieścią o księżniczce Elżbiecie Ostrogskiej, która zdobiała serca swoim urokiem i nieprzeciętnym majątkiem. Była ona wnuczką Zygmunta Starego, a jej wizerunek możemy podziwiać na dziele Jana Matejki.
Halszka, bo tak ją zwykle nazywano, była niechętna wobec planowanego małżeństwa z Łukaszem III Górką. Jej opór został jednak złamany, gdy została siłą przywieziona do Szamotuł, gdzie przez 14 długich lat żyła w zamknięciu w baszcie. Legenda głosi, że istniało podziemne przejście łączące tę basztę z kościołem, co dodaje tajemniczości całej historii.
Niestety, Elżbieta Ostrogska, na skutek przeżyć, popadła w szaleństwo i ostatecznie zmarła wkrótce po śmierci swojego męża. Do dziś opowieści o jej duchu, który rzekomo powraca na basztę, nadają temu miejscu jeszcze większy ładunek emocjonalny i romantyzmu.
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r.
- J. Skuratowicz, Zamek Górków w Szamotułach, Szamotuły 2006, s. 20.
- W. Gałka, Zamek w Szamotułach. Studium historyczno-architektoniczne, Poznań 1994, s. 5.
- Alicja Dziewulska, Marzena Szymczak: Poznań: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Część kartograficzna. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-150-X.
- Włodzimierz Łęcki: Przechadzki w okolicach Poznania. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 137.
- Franciszek Jaśkowiak, Włodzimierz Łęcki: Poznań i okolice. Sport i Turystyka, 1983, s. 270-272. ISBN 83-217-2434-5.
- Włodzimierz Łęcki, Bogdan Zgodziński: Województwo poznańskie. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 112-113.
- Romuald Krygier: Ziemia szamotulska. Wyd. 1. Wydawnictwo Poznańskie, 1972, s. 50-52.
- Romuald Krygier: Ziemia szamotulska. Wyd. 1. Wydawnictwo Poznańskie, 1972, s. 36.
Oceń: Zamek w Szamotułach