Edmund Callier

---

Życiorys

Edmund Callier przyszedł na świat w rodzinie ewangelickiej, jako syn Fryderyka, sekretarza powiatowego, i Salomei, pochodzącej z rodziny Krajewskich. Warto zaznaczyć, że ojciec Edmunda był potomkiem hugenotów, którzy osiedlili się w Polsce w XVII wieku. Jego dzieciństwo spędzone było w Buku, a następnie rodzina przeniosła się do Wrześni. W opiekę nad Edmunda i jego rodzeństwem, w tym młodszym bratem Oskarem, zaangażowała się ich matka, opisana jako „zacna i gorliwa Polka”. W tym czasie ojciec często zmieniał miejsce pracy, co skutkowało jego nieobecnością w domu. W atmosferę ich wychowania na pewno wkomponował się Andrzej Niegolewski – oficer szwoleżerów, który brał udział w bitwie o wąwóz Somosierra. W 1843 roku Callier zaczął uczęszczać do niemieckiego gimnazjum w Poznaniu, a potem podjął naukę w celu zdobycia umiejętności handlowych, jednak jego starania nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.

W trakcie wojny szlezwickiej (1848-1850) zdecydował się wstąpić do armii pruskiej, lecz wkrótce został zwolniony z powodu swojego młodego wieku. Znalazł pocieszenie w urzędniczej pracy we Wrześni, którą zajmował do 1854 roku. W takim momencie życia, Callier postanowił pieszo udać się do Francji, gdzie wstąpił do Legii Cudzoziemskiej, a jego losy wkrótce zaprowadziły go do Konstantynopola, gdzie miał zaszczyt spotkać Adama Mickiewicza. Podczas wojny krymskiej walczył pod Sewastopolem, gdzie awansował na stopień sierżanta i zdobył obywatelstwo francuskie. Kolejne lata spędził w Afryce, nadzorując robotników przy budowie Kanału Sueskiego, a za swe zasługi w Algierze otrzymał stopień oficerski.

Po powrocie do Poznania w 1859 roku, zajął się nauczaniem języków obcych i aktywnie rozpisywał się w pismach zarówno polskich, jak i zagranicznych. Swoją działalność zintensyfikował w obliczu wybuchu powstania styczniowego, które miało miejsce 22 stycznia 1863 roku. Udał się wówczas do Środy Wielkopolskiej, gdzie dzięki wsparciu Komitetu Działyńskiego udało mu się sformować oddział powstańczy. Po przekroczeniu granicy Królestwa Polskiego, przyłączył się do oddziału Kazimierza Mielęckiego, który prowadził walki w województwie kaliskim.

W dniu 22 marca 1863 roku, Callier walczył pod Olszakiem (znanym również jako Pątnów), gdzie odznaczył się walecznością, zyskując rany. Po rekonwalescencji wrócił do Królestwa Polskiego, gdzie ranny dowódca Mielęcki mianował go swoim następcą jako naczelnika wojskowego województwa mazowieckiego, co zostało zatwierdzone przez Rząd Narodowy. Callier, mianowany pułkownikiem, do sierpnia 1863 roku stoczył wiele potyczek, zyskując reputację doskonałego dowódcy, który miał wyjątkowe zdolności do prowadzenia walki partyzanckiej. Stoczył bitwy pod Grochowami, Izbicą, Dobrzelinem, Złakowem Kościelnym, Brzozowem, Sobotą, Mrogą, Jackowicami, Borowcem, Buczkiem, Goraninem oraz Ignacewem.

Jego umiejętności na polu walki wynikały także z bliskich relacji z lokalnymi właścicielami majątków i proboszczami, którzy często pełnili rolę dowódców wojskowych. Na przykład w Mrodze, hrabia Antoni Grabowski gościł rannych powstańców, co zakończyło się jego aresztowaniem przez władze carskie. Dnia 23 lipca 1863 roku, w bitwie w okolicach Skowrody, padła śmierć sześciu powstańców, a ranni zostali pochowani na cmentarzu w Kocierzewie. Ostatnie namaszczenie udzielił im ksiądz Tomasz Górecki, proboszcz parafii kocierzewskiej. Następnie Callier podjął dalsze działania militarne, m.in. niszcząc most na Bzurze. W Dobrzelinie przeprowadził przegląd wojsk.

W dniu 26 lipca jego oddział zaatakował Sobotę, gdzie stacjonowały wojska rosyjskie. Pomimo posiadania przewagi, powstańcy musieli ustąpić pod naporem nieprzyjacielskiej piechoty. Wycofali się wtedy do Złakowa z zamiarem marszu na Jeziorko, gdzie doszło do starcia z Rosjanami. Oddział, liczący 140 żołnierzy, został rozproszony, a Callier wraz z grupą wybrańców dotarł do Wituszy. Po odkryciu pułapki pod Brzozowem umiejętnie wycofał się, unikając największego niebezpieczeństwa.

W Mikołajewicach, gdzie przebywał w czasie, gdy jego oddział był w Lutomiersku, został opisany przez Alfonsa Parczewskiego w pracy na temat Powstania styczniowego. Stanisław Strumph-Wojtkiewicz w swojej książce wysoko ocenił Calliera jako jednego z najlepszych dowódców w Kaliskiem i Mazowszu. Był on osobą, z którą liczył się Romuald Traugutt. Niestety, w sierpniu 1863 roku w związku z nieporozumieniami z Rządem Narodowym i decyzją o podporządkowaniu się generałowi Edmundowi Taczanowskiemu, Callier odszedł z armii. Spędził kilka miesięcy w Paryżu, ale 2 stycznia 1864 roku powrócił do walki, zamierzając formować oddziały na terenach Prus Wschodnich.

Jednak wskutek zdrady trafił do aresztu, a w procesie berlińskim został skazany na rok twierdzy za zdradę stanu, karę odbywał w Grudziądzu. Po opuszczeniu więzienia, jego życie skoncentrowało się na Poznaniu. W 1866 roku opublikował swoje wspomnienia zatytułowane „Trzy ustępy z powstania” zamieszczone z mapami i planami województwa mazowieckiego. Pełnił także funkcję administratora w „Dzienniku Poznańskim”, a w 1870 roku otworzył księgarnię antykwaryczną oraz wydawał pismo „Tygodnik Wielkopolski”. Współpracował z wieloma czasopismami, takimi jak „Lech”, „Warta”, czy „Dziennik Kujawski”. Callier był pionierem w wykorzystaniu map jako cennych źródeł historycznych.

W 1870 roku poślubił Aleksandrę, córkę lekarza z Konina, Józefa Grodnickiego, dziennikarkę i tłumaczkę, z którą doczekał się czwórki dzieci. Zmarł 14 grudnia 1893 roku w Poznaniu jako katolik, a jego pogrzeb przemienił się w narodową manifestację, gdzie społeczeństwo wielkopolskie oddało mu hołd za jego zasługi dla ojczyzny. Spoczął na cmentarzu świętomarcińskim, a po jego likwidacji został pochowany na cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w sąsiedztwie swojej matki Salomei oraz brata Oskara.

Upamiętnienie

Zmarli powstańcy z 1863 roku otrzymali zaszczytne odznaczenie, Krzyż Niepodległości z Mieczami, przyznane przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego w dniu 21 stycznia 1933 roku.

Jego imieniem została nazwana ulica w Poznaniu oraz w Szamotułach. Ponadto, jest także patronem Biblioteki Publicznej MiG w Szamotułach, co podkreśla jego znaczenie w historii regionu.

W zakończeniu książki poświęconej Callierowi, Krystyna Butkiewicz przytacza jego niezwykłe słowa: Nad wszystko kocham ojczyznę; kocham wszystkich czcigodnych członków narodu mego; kocham przeszłość polską i wszystkie znamiona, które nas Polaków od innych odróżniają narodów: jednym słowem kocham wszystko, co jest polskie, choćby jedynie dlatego, że jest polskim.

Twórczość

Edmund Callier wydał szereg istotnych prac, które znacząco przyczyniły się do zrozumienia historii i geografii Polski. Wśród jego dzieł można znaleźć:

• Trzy ustępy z powstania polskiego 1863-1864, Poznań, 1868,
• Powiat kościański w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań 1885,
• Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań 1886,
• Powiat wałecki w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań 1886,
• Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831…, Poznań 1887,
• Powiat obornicki pod względem dziejowym z zastosowaniem do topografii współczesnej, Poznań 1887,
• Powiat kaliski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań 1887,
• Powiat poznański pod względem dziejowym z zastosowaniem do topografii współczesnej, Poznań 1887,
• Powiat ostrzeszowski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań 1888,
• Powiat pyzdrski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań 1888,
• Szkice geograficzno-historyczne, Poznań 1888,
• Akta grodzkie poznańskie z lat 1386–1399 pod względem geograficznym, Poznań 1889,
• Ostrorog: monografia w głównych zarysach, Poznań 1891,
• Słów kilka o Czarnkowie z powodu siedmsetnego jubileuszu, przypadającego wrzekomo na rok 1892…, Poznań 1892,
• Kronika żałobna utraconej w granicach W. X. Poznańskiego ziemi polskiej. Powiat żniński…, Poznań 1893,
• Kronika żałobna utraconej w granicach W. X. Poznańskiego ziemi polskiej. Powiat wągrowiecki…, Poznań 1894,
• Kruszwica, Inowrocław 1895.

---

Oceń: Edmund Callier

---