Kościół Świętego Krzyża w Szamotułach

---

Historia

Na miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół, już od 1324 roku funkcjonował murowany zamek Świdwów, który w kontekście etnograficznym nosi nazwę Świdlin. Zamek przeszedł w ręce różnych właścicieli, w tym Górków, Rokossowskich, Kostków oraz Łąckich. W latach 1675 – 1682 obiekt przeszedł znaczną przebudowę, która miała miejsce za sprawą kasztelana kaliskiego Jana Korzboka Łąckiego oraz podstolego dobrzyńskiego Jana Ulatowskiego, przekształcając dawny zamek w kościół i klasztor należący do zakonu reformatorów.

Na mocy ustawy z 1839 roku, która likwidowała zakony, klasztor został przekształcony na szkołę miejską, podczas gdy kościół pełnił rolę pomocniczą względem kolegiaty szamotulskiej. W trakcie I wojny światowej w świątyni odprawiane były msze dla żołnierzy, natomiast w czasach międzywojennych odbywały się one dla młodzieży. W okresie II wojny światowej klasztor został zajęty przez hitlerowców, którzy wykorzystali go jako magazyn na broń, co doprowadziło do znacznych zniszczeń samego kościoła.

Kościół mógł ponownie otworzyć swoje drzwi dopiero w 1962 roku, a od 1963 roku pełnił rolę kościoła szkolnego dla młodzieży. W 1972 roku utworzono w nim nową parafię. W czasach PRL klasztor miał natomiast charakter mieszkalny, co wpłynęło na jego funkcjonowanie w tym okresie.

Architektura

Kościół Świętego Krzyża w Szamotułach ma ciekawą architekturę, która przyciąga uwagę zarówno turystów, jak i miłośników historii. Jego prezbiterium skierowane jest na stronę południową, a od zachodniej strony przylega do niego, na planie czworoboku, budynek dawnego klasztoru.

To barokowy kościół jednonawowy o pięciu przęsłach, z trzyprzęsłową nawą i dwuprzęsłowym prezbiterium. Południowe przęsło kryje za ołtarzem zakrystię oraz chór muzyczny, a od wschodu znajduje się kaplica przykryta stalową kopułą zwieńczoną latarnią. Jego dach jest dwuspadowy, pokryty dachówką, a wieża zakończona jest blaszanym hełmem.

Północna fasada kościoła została rozczłonkowana czterema pilastrami, pomiędzy którymi w niszach umieszczono figury świętych: Piotra i Pawła. Wcześniej znajdowały się tam drewniane rzeźby świętego Onufrego oraz świętego biskupa, pochodzące z XVIII wieku. W centralnej części fasady znajduje się duże okno, umiejscowione nad drzwiami wejściowymi.

Wnętrze kościoła jest imponujące dzięki kolebkowym sklepieniom z lunetami, na których w XX wieku stworzono polichromię przedstawiającą sceny Męki Pańskiej. Kaplica natomiast jest zbudowana na planie ośmioboku, z ośmiodzielną czaszą, w której namalowano sceny z życia świętego Antoniego. Malowidła te przypisywane są Adamowi Swachowi z początku XVIII wieku.

Budynek klasztoru, który przylega do kościoła, jest również zbudowany na planie czworoboku. Posiada piętra oraz piwnice; jego skrzydła północne i zachodnie mają dziesięć osi, natomiast południowe i wschodnie składają się z siedmiu osi. Dachy są również dwuspadowe, kryte dachówką. Krużganki kościoła mają sklepienia kolebkowe z krzyżowymi, a wzdłuż nich znajdują się pomieszczenia na parterze, z kolebkowymi sklepieniami w części północnej i zachodniej oraz krzyżowymi w południowej.

Wnętrza kościoła, początkowo w stylu barokowym, z biegiem lat przeszły przebudowy i zostały zniekształcone. Na fasadzie kościoła umieszczone są także cztery płyty nagrobne oraz epitafijne, z których wyróżniają się:

• Józefa Lutomskiego z 1785 roku,
• Katarzyny Lutomskiej z 1721 roku,
• Jana i Zofii Dembińskich z 1802 roku,
• jedna płyta, której inskrypcja jest nieczytelna.

Wnętrze

Wnętrze kościoła zachwyca jednolitym wyposażeniem w stylu rokokowym, które zostało zaprojektowane w 1759 roku przez znanego syncerza, Józefa Eglauera. Po wejściu do świątyni, uwagę przyciągają liczne elementy zawarte w aranżacji przestrzeni.

• Ołtarz główny, jak i wiele innych elementów, posiada krucyfiks z drugiej połowy XVII wieku, a także rzeźby Matki Bożej Bolesnej z lewej strony, św. Jana Chrzciciela po prawej oraz dwóch zakonników umieszczonych w narożnikach. W zwieńczeniu ołtarza można podziwiać wspaniałe rzeźby Boga Ojca, Ducha Świętego oraz aniołów. Na tabernakulum znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca ukrzyżowanie,
• Ołtarz boczny lewy przy tęczy kryje w sobie obraz z końca XVII wieku przedstawiający nadania stygmatów św. Franciszkowi, a ponad tym obrazem widnieje w zwieńczeniu wykonany w 1759 roku wizerunek św. Franciszka,
• W podobny sposób zaaranżowano prawy ołtarz boczny przy tęczy, gdzie na dole znajduje się obraz Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej, a w zwieńczeniu prezentuje się wizerunek św. Wawrzyńca, oba datowane na około 1759 rok,
• Dodatkowo, w nawie umieszczono kolejny ołtarz boczny z obrazem św. Antoniego z drugiej połowy XVIII wieku, którego zwieńczeniem jest treść przedstawiająca św. Klarę z około 1759 roku,
• W tej samej nawie znajdują się także ołtarze boczne z wizerunkami anioła stróża z I połowy XVII wieku oraz św. Józefa, którego zwieńczeniem jest obraz św. Weroniki z II połowy XVIII wieku,
• W kaplicy znajduje się Ołtarz z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej, nad którym umieszczono współczesny obraz św. Jadwigi,
• Nie można pominąć współczesnych kaplic św. Ojca Pio oraz św. Maksymiliana Kolbego, które powstały w krużgankach klasztornych przylegających do kościoła,
• Minęliśmy drewniany portal z płaskorzeźbą oraz obrazami św. Dominika i św. Franciszka w zwieńczeniu,
• Ambona wzbogacona jest w rzeźbę św. Franciszka wyrzeźbioną na baldachimie,
• Warto zwrócić uwagę na balustradę na chórze muzycznym, która jest bogato zdobiona rzeźbami aniołów oraz wazonów,
• Nieopodal stoją też dwie kamienne barokowe kropielnice oraz dwa rokokowe konfesjonały,
• W okresie Wszystkich Świętych oraz Dnia Zadusznych, dla zwiedzających otwierane są również krypty znajdujące się pod kościołem.

Otoczenie

W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła można zlokalizować parking, który znajduje się po stronie ul. Dworcowej, a także metalową dzwonnicę, na której zainstalowane są cztery dzwony, w tym te o nazwach: Miłosierdzia Bożego, Królowej Polski oraz Jana Pawła II.

Dalej, przy klasztorze, wzdłuż ulicy Franciszkańskiej, usytuowana jest kamienna grota, datowana na 1962 rok, która zawiera płytę spiżową. Płyta ta stanowi upamiętnienie tragicznych wydarzeń z 13 grudnia 1939 roku, kiedy to dziesięciu polskich rolników i rzemieślników zostało zamordowanych przez hitlerowców jako represje za zabójstwo niemieckiego żołnierza.

Na skwerze zlokalizowanym przy kościele znaleźć można pomnik Wacława z Szamotuł, który osiąga wysokość 4 metrów. Ten imponujący pomnik, stworzony z piaskowca, został odsłonięty w 1947 roku, aby uczcić 375. rocznicę śmierci tego znanego muzyka. W tym samym miejscu na skwerze stoi także pomnik Wdzięczności Powstańcom Wielkopolskim, który jest dużym głazem z zamontowaną tablicą pamiątkową. Pomnik ten został odsłonięty w 1987 roku, będąc hołdem dla powstańców, w miejscu dawnego pomnika, który został zniszczony przez niemieckie wojska na początku II wojny światowej.

Nieco dalej, w kierunku ulicy Dworcowej, można natrafić na obelisk Maksymiliana Ciężkiego oraz pomnik oddający hołd inwalidom wojennym, które są ważnymi elementami upamiętniającymi bohaterów tamtych czasów.

---

Oceń: Kościół Świętego Krzyża w Szamotułach

---