Wacław z Szamotuł

---

Życiorys

Wacław z Szamotuł rozpoczął swoją edukację w Collegium Lubranscianum w Poznaniu, a w 1538 roku podjął studia na Akademii Krakowskiej. W okresie między 1545 a 1547 pełnił funkcję sekretarza u kasztelana trockiego Hieronima Chodkiewicza. Następnie, od 6 maja 1547 do listopada 1555, pracował jako compositor cantus u króla Zygmunta Augusta w Krakowie. Około 1550 roku nawiązał bliskie relacje ze środowiskiem protestanckim, co doprowadziło do przyjaźni z kompozytorem Cyprianem Bazylikiem oraz poetą Andrzejem Trzecieskim, do którego tekstów napisał kilka pieśni. Prawdopodobnie od listopada 1555 do chwili śmierci związał swoje życie muzyczne z wileńską kapelą dworską księcia Mikołaja Radziwiłła. Zmarł w okolicach 1560 roku. Szymon Starowolski, znany polski historyk XVII wieku, skomentował: Gdyby losy pozwoliły mu żyć dłużej, z pewnością nie potrzebowaliby Polacy zazdrościć Włochom Palestriny, Lappiego, Viadany.

Twórczość

Wacław z Szamotuł był autorem wielu wielogłosowych utworów religijnych oraz świeckich, inspirowanych tekstami polskimi oraz łacińskimi, tworząc dzieła między innymi dla takich postaci jak Mikołaj Rej, Andrzej Trzecieski czy Jakub z Iłży. Z jego bogatej spuścizny do naszych czasów przetrwało jedynie kilka utworów: trzy motety w języku łacińskim, cztery pieśni oraz cztery psalmy w języku polskim, wszystkie w czterogłosowej formie, obok kilku utworów jednogłosowych. Jego polskie pieśni oddają ducha reformacji w muzyce, manifestując rezygnację z łaciny na rzecz języka narodowego oraz prostszą rytmikę w kompozycjach, co zwiększało czytelność tekstu. Wiadomo, że interesował się także poezją zarówno w języku polskim, jak i łacińskim.

Muzyczna twórczość Wacława cechuje się znakomitym opanowaniem techniki kontrapunktycznej, nawiązując w swoim stylu do tradycji franko-flamandzkiej. Jego kompozycje Modlitwa gdy dziatki spać idą (Już się zmierzcha…) oraz Kryste dniu naszej światłości są na stałe obecne w repertuarach wielu zespołów chóralnych, a psalm Ego sum pastor bonus dodaje blasku niejednej kulturalnej uczcie w Polsce oraz Europie.

Rezonans

Oddziaływanie twórczości Wacława z Szamotuł było niezwykle szerokie. W XX wieku jego kompozycje zyskały uznanie u Henryka Mikołaja Góreckiego, który kilkaset lat później wielokrotnie cytował głos tenorowy pieśni Już się zmierzka w swoich utworach, takich jak Chorale w formie kanonu oraz w Muzyce staropolskiej op. 24, a także w (I) kwartet smyczkowy Już się zmierzcha op. 62 z 1988 roku. Warto również wspomnieć o mszy parodia In te Domine speravi, której autorstwo przez długi czas przypisywano Janowi Fabriciusowi z Żywca (zm. ok. 1665), jednak obecnie istnieją wątpliwości co do tego, przesuwając datę jej powstania na około 1595 rok.

Zachowane utwory

Wszystkie dzieła tego kompozytora są dedykowane czterogłosowemu chórowi a cappella, o ile nie zaznaczone jest inaczej. Wśród jego znakomitych motetów łacińskich znajdują się:

• In te Domine speravi, wydany w Norymberdze w roku 1554 – to pierwszy znany utwór pochodzący od polskiego twórcy, który został opublikowany poza granicami kraju,
• Ego sum pastor bonus, pochodzi z Norymbergi i został wydany w 1564 roku,
• Nunc scio vere – ten utwór zachował się w formie manuskryptu, w którym znajduje się transkrypcja organowa w tzw. tabulaturze „Zamkowej” z około 1590 roku.

W zakresie pieśni polskich, które prawdopodobnie powstały po roku 1550, można wymienić:

• Christe, qui lux es et dies – znana w polskim wykonaniu jako „Kryste, dniu naszej światłości”, za tekst której odpowiada Mikołaj Rej,
• Modlitwa, gdy dziatki spać idą – to popularna pieśń wieczorna, autorstwa Andrzeja Trzecieskiego, znana także z pierwszej linijki: „Już się zmierzka”,
• Pieśń o narodzeniu Pańskim – zaczynająca się od słów „Pochwalmyż wszytcy społem…”, przypisuje się jej Jakubowi z Iłży,
• Powszednia spowiedź – utwór zatytułowany „Ach mój niebieski Panie”, również słowa do tej pieśni stworzył Andrzej Trzecieski.

Kompozytor wprowadził do swojego dorobku także psalmy w polskim tłumaczeniu, w tym:

• Błogosławiony człowiek – znany w tłumaczeniu jako „Beatus vir, qui non abiit…”, jest to Psalm 1 w interpretacji Andrzeja Trzecieskiego,
• I któż będzie przemieszkiwał – utwór oparty na Psalmie 14, w tłumaczeniu Andrzeja Trzecieskiego,
• Nakłoń, Panie, ku mnie ucho Twoje – znany również jako „Inclina, Domine, aurem Tuam”, to tłumaczenie Psalmu 86 (85.) autorstwa Mikołaja Reja,
• Alleluia, chwalcie Pana – opublikowane jako „Laudate Dominum omnes gentes”, odnosi się do Psalmu 117 (116), a jego autorstwo jest kwestionowane, być może również Mikołaja Reja.

Dodatkowo, autor ten zostawił po sobie niezatarte ślady w postaci innych utworów. Skomponował m.in. Dekalog mniejszy, Dekalog więtszy oraz Pieśń a prośba człowieka krześcijańskiego. Znane są także jego prace, takie jak ośmiogłosowa Mszę (zaginiona), Lamentacje i Pasję (również zaginione) oraz szereg innych łacińskich kompozycji.

Nagrania płytowe

W bogatej twórczości Wacława z Szamotuł, jednym z najważniejszych kompozytorów renesansowych w Polsce, możemy znaleźć liczne nagrania płytowe, które ukazują jego niezwykłą sztukę muzyczną. Oto przegląd wybranych albumów:

• Sub Ursae. Under the Northern Sky. Complete Works of the Polish Renaissance Master Wacław z Szamotuł (Venceslaus Schamotulinus). Wykonanie: Cracow Singers, Marc Lewon – lutnia, Agnieszka Budzińska-Bennett – kierownictwo artystyczne (Raumklang 2018, RK 3801). Album ten zawiera premierowe nagranie zrekonstruowanej najdłuższej kompozycji Wacława z Szamotuł, zatytułowanej Lamentationes.
• Płyta CD z wszystkimi zachowanymi utworami Wacława z Szamotuł, dostępna na stronie ilcanto.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)]. Album zawiera 7 utworów w języku polskim oraz 3 motety łacińskie, w tym do odsłuchania Pieśń o Narodzeniu Pańskim w formacie mp3, wyk. zespół Il Canto, wyd.
• Fragmenty płyty CD z utworami Wacława z Szamotuł do odsłuchania obejmują niemal wszystkie zachowane kompozycje, z wyjątkiem In Te, Domine, speravi. Na płycie znajduje się także Missa Paschalis Marcina Leopolity, wyk. zespół Collegium Vocale, a album zdobył nagrodę Fryderyka 2001 w kategorii Album roku – muzyka dawna.
• Tallis, Wacław z Szamotuł, Pękiel – 4 pieśni i 3 psalmy w języku polskim, wykonanie: Affabre Concinui, wyd. A&C. Z tej płyty pochodzą utwory, takie jak Modlitwa gdy dziatki spać idą oraz Alleluja, chwalcie Pana, dostępne w formacie mp3.
• Rex – Muzyka Złotego Wieku w Polsce – płyta z nagraniem Pieśni o narodzeniu Pańskim w wykonaniu zespołu Trombastic, wyd. Dux.
• Muzyka Polskiego Renesansu – płyta w wykonaniu Zespołu Ars Nova, która zawiera nagrania dwóch utworów Wacława z Szamotuł: Modlitwa, gdy dziatki spać idą oraz Kryste dniu naszej światłości, wyd. [TRAVERS 2006].

Każde z tych nagrań przyczynia się do lepszego zrozumienia twórczości tego wybitnego kompozytora oraz do promocji polskiej muzyki renesansowej.

---

Oceń: Wacław z Szamotuł

---